headerphoto

Karniszynianie

    O dawnych Karniszynianach dowiadujemy się głównie z lokalnych źródeł, literatury i genealogii rodzinnych. Od 1992 r. genealogie rodzin karniszyńskich opracowuje rodzina Henryki z Puszczów Netczukowej z Wrocławia. W 2006 r. zadanie to przejął Klub Rodu Netczuków. Opracowane genealogie rodzin Czyżyków, Puszczów, Witkowskich i innych znajdują się w serwisie MyHeritage. 

    Od wielu lat opracowywane są również genealogie licznych rodzin z parafii Biezuń i Lutocin, które również znaleźć można w serwisie MyHeritage. Więcej w dziale genealogia. 

Najdawniejsi mieszkańcy

    Wykonane w 1985 r. badania archeologiczne zamku karniszyńskiego  wykazały obecność artefaktów datowanych na XII-XIII w. Osadnictwo w tym rejonie ma zatem długą metrykę ale pisana historia zaczyna się dopiero od pocz. XV w. dostarczając informacji o pierwszych właścicielach. Nazwiska najdawniejszych mieszkańców nie są jednak znane. Znamy jedynie nazwiska właścicieli Karniszyna, których listę przedstawiamy na końcu.

    Karniszyn zamieszkiwali do 1519 r. kmiecie oraz właściciele rezydujący w zamku. W 1502 r. kmiecie zaświadczyli w sprawie dziesięcin, że przed wojną pruską (przed 1454 r.) było w Karniszynie 15 1/2 włóki osiadłej i 4 1/2 włóki folwarcznej, z których 3 wł. dziedzic uprawiał dla siebie, a na pozostałej części (1 i 1/2) 27 lat temu (w 1475 r.) Krystyn Karniski kaszt. raw. osadził kolejnego kmiecia na 1 wł. i kowala na 1/2 wł. [1] Nie znamy imion kmieci.

[1] Ep. 149, 43; AC III nr 212 za Słownik historyczno-geograficzny województwa płockiego w średniowieczu, opr. Anna Borkiewicz-Celińska, zesz. 1-4, 1980-81, 1998, 2000, Ossolineum, Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, Warszawa, hasło: Karniszyn, link 

Mieszczanie 1519-1662

    W 1519 r. Karniszyn otrzymał prawo miejskie. Dotychczasowi kmiecie stali się mieszczanami podlegającymi prawu miejskiemu. Rejestry poborowe i zachowane archiwalia nie obejmują wykazów mieszczan karniszyńskich. Źródła informują nas jedynie o liczbie włók osiadłych i folwarcznych. Na tej podstawie badacze podają różne liczby mieszkańców i dymów w XVI w. od 144 do 225. 

Potomkowie mieszczan po 1662 r.

    Stanisław Ilski analizując wstępnie metryki Karniszynian od 1757 doszedł do wniosku, że z dawnych mieszczan karniszyńskich wywodziły się rodziny Czyżyków i Kanieckich zamieszkujące Karniszyn ciągle. Udało się potwierdzić na podstawie analizy zupełnej metryk bieżuńskich, lutocińskich i chamskich, że Tomasz Gbur z Karniszyna to Tomasz Czyżyk z Karniszyna. Możliwe zatem, że Grela, Tomasz i Wawrzyniec gburowie to bracia Czyżykowie, wywodzący się od dawnych mieszczan. Wszak prawa miejskie Karniszyn stracił raptem 70 lat wcześniej. Pamiętać należy, że przechodzenie gospodarstw na córki i zięciów w przypadku braku synów powodował rotację rodzin między wsiami. 

    Kanieckich odnajdujemy we wpisach bieżuńskich od 1759 r. natomiast pierwsze ich pokolenie notujemy w Chamsku - potomstwo Fabiana i Franciszki, a po jej śmierci w 1756 r. dopiero z drugiej żony Ewy Przybyszewskiej poślubionej w 1758 r. w Chamsku, dzieci notowane w Bieżuniu od 1759 r. Nie udało się ustalić czy pochodzą od któregoś z Karniszynian wymienionych w 1735 r.

   Pierwszy spis mieszkańców znany jest dopiero z 1735 r. już po utracie praw miejskich. W Inwentarzu dóbr bieżuńskich wymieniono wówczas następujące osoby - gospodarzy i wdowy ze stanem posiadania [2]:

Grzela gbur*, 2 synów, 2 konie i 4 woły
Tomasz gbur (Czyżyk)**, 1 syn, 1 koń i 4 woły
Wawrzyniec gbur, 2 synów, 2 konie i 4 woły
Jakub Perzyk gbur, 1 syn, 2 konie i 4 woły
Jacek Świątek, 2 konie, 4 woły
wdowa Kloskowa [Kloska vel Klocek], 2 woły
Jan Reska, 2 konie, 2 woły
Piotr Muskat, 4 synów, 2 woły
Maciek Kwiatek, 1 syn, 2 woły
Maciek Dziurlig, 2 synów
Piotr Zadrożny, 2 synów, 2 woły
Stanisław owczarz, 2 konie, 2 woły
Kręciezowska wdowa, 1 syn [wdowa po młynarzu].

Inwentarz został opracowany, omówiony i opublikowany w BZH, nr 28 z 2014 r.: Jerzy Piotrowski, Inwentarz dóbr bieżuńskich 1735, s. 21-54, Karniszyn na s. 25, 26, 51, 52, link 

[2] Księga grodzkie płockie - Inwentarz dóbr bieżuńskich, 1735 r. link link

* Gbur - określenie rolnika użytkującego gospodarstwo, na pomorzu zamożny chłop.

** Analiza wszystkich metryk bieżuńskich pozwoliła ustalić, że Tomasz Gbur Karniszyna to Tomasz Czyżyk z Karniszyna: Genealogie rodzin Czyżyków, Puszczów, Witkowskich i innych z Karniszyna i okolic, Genealogia Rodu Netczuków i rodzin spokrewnionych 1992 - 2006, Klub Rodu Netczuków, Wrocław, My Heritage, link 

    Łącznie 12 dymów (9 chałup chłopskich dobrych i 3 złe) oraz dom młynarza przy młynie z karczmą: ok. 60 osób wliczając córki, ale bez komorników. Z komornikami i czeladzią liczba mieszkańców mogła wynosić ok. 80-100 osób. 

    To pierwsze zestawienie mieszkańców Karniszyna obrazuje, iż we wsi było 4 zamożnych gospodarzy, zapewne dziedziczących osady dawnych zamożnych mieszczan karniszyńskich. Nazwiska większości są znane. Natomiast określenie gbur mogło należeć do członków jednej rodziny. 

Do rodzin wywodzących się z dawnych mieszczan należą zapewne rodziny notowane w 2 poł. XVIII w. i w 1 poł. XIX w. w Bieżuniu i okolicach:

- Świątkowie (Świątek)
- Klockowie (Klocek, Kloc)
- Reszczyńscy (Reska, Raska, Raski, Razka)
- Kwiatkowskich (Kwiatek)
- Dziurlików (Dziurlg)
- Kręciezowscy (rodzina młynarza/folusznika).

    Do najdawniejszych rodzin karniszyńskich wywodzących się od mieszczan należą z pewnością Czyżykowie. Karniszynianie cieszyli się przywilejami miejskimi zaledwie do ok. 1662 r. kiedy po wyniszczeniu wojnami szwedzkimi upadło miasto, zamek i kościół. Dotychczasowi mieszczanie stali się włościanami. W II poł. XVIII w. wsie dóbr bieżuńskich oczynszowano, co poprawiło stan i warunki życia. 

    W XIX w. rośnie lcziba domów (do 24). Przybywa nowych nazwisk. Wykaz nazwisk odnajdujemy w indeksach do ksiąg metrykalnych w Genetece. 

    W badaniach genealogicznych rodzin z dóbr bieżuńskich duże walory mają również dokumenty uwłaszczeniowe, które zostały opracowane w BZH, nr 29 z 2015 r.:
J. Piotrowski, Źródła do sprawy oczynszowania w dobrach Andrzeja Zamojskiego, s. 5-67.
Znaleźć tam można tabele czynszowników - wykazy mieszkańców i ich stan posiadania we wsiach: 
- Seroki 1760 - po 1766 r., s. 28, 
- Strzeszewo 1760 - po 1771 r., s. 39, 
- Olszewo 1761 - po 1771 r, s. 545.

Ofiary wojen i represji

    Wykazy dostępne w Bieżuńskich Zeszytach Historycznych dostarczają informacji o ofiarach wojen i represji z terenu Gminy Bieżuń zostaną wkrótce tutaj udostępnione.

1914-1918

    Brak dokładnych rejestrów poległych na frontach 1 wojny światowej. Na bieżuńskim cmentarzu znajduje się mogiła żołnierzy rosyjski i niemieckich oraz polskich wcielonych do armii pruskiej poległych w walkach o Bieżuń na przełomie 1914-1915 r., link 

    W wyszukiwarce na tej stronie również można szukać swoich krewnych. link 

W Internecie znajdziemy również wyszukiwarkę nazwisk żołnierzy armii austro-węgierskiej, link

1918-1920

    W nr 10 Bieżuńskich Zeszytów Historycznych z 1996 r. opublikowano niepełne wykazy uczestników wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920 r.:
Stanisław Ilski, Jadwiga Siedlecka, Bieżuń u progu niepodległości, s. 75-84, wykaz uczestników i poległych w wojnie polsko - bolszewickiej 1919-1920, link 

W wykazie brak osób z Karniszyna, natomiast jest tam wielu ich krewnych z sąsiednich miejscowości. Warto przeszukać bazy danych:
-  odznaczonych i poległych żołnierzy Wojska Polskiego 1918-1920 link 
- żołnierzy Wojska Polskiego którzy polegli lub zmarli w latach 1918-1920 link

Ofiary politycznego terroru w ZSRR w latach 30 XX w. ur. w Bieżuniu

    Baza danych rosyjskiego stowarzyszenia Memoriał link

1939-1947

W nr 4 Bieżuńskich Zeszytów Historycznych z 1994 r., opublikowano słownik strat osobowych gminy Bieżuń:
Stanisław Ilski, Marian Przedpełski, Jadwiga Siedlecka, Stefan Zaleski, Słownik strat osobowych gminy Bieżuń w latach 1939-1947, s. 3-99 link 

Oznaczenia:
I - poległ na froncie, 
IV - stracił życie w innych okolicznościach lub zaginął
V - zabity po wkroczeniu wojsk sowieckich do 1947 r.
VI - rozerwany przez niewypały):

Karniszyn:
1. Jan Czyżyk IV, s. 20
2. Bolesław Kaniecki IV, s. 32
3. Kazimierz Więckowski VI, s. 71

Karniszyn-Parcele:
1. Stanisław Kinalski V, s. 33
2. Jan Kubiński I, s. 39
3. Józef Kubiński, s. Antoniego IV, s. 39
4. Stanisław Kubiński V, s. 39

W nr 13 Bieżuńskich Zeszytów Historycznych z 1998 r., opublikowano niepełny wykaz dzieci szkolnych wysyłanych na roboty przymusowe:
Stanisław Ilski, Jadwiga Siedlecka, Roboty przymusowe dzieci szkolnych w latach 1939-1945, s. 101-106, link

Ofiary wojen i represji odnajdujemy również na stronach IPN:
- Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką w latach 1939-1945, link 

Baza danych obejmuje 22 osoby urodzone w Karniszynie, które ucierpiały w trakcie II wojny światowej, niestety nie obejmuje osób, którym w kwestionariuszach do bazy podano jako miejsce urodzenia gminę Bieżuń a nie miejscowość rodzinną (lista osób urodzonych w Bieżuniu liczy aż 316 osób i zawiera także tych którzy urodzili się w Karniszynie):

Link do tabeli osób ucierpiałych z Bieżunia

- Indeks represjonowanych pod okupacją sowiecką i na terenie ówczesnego ZSRR w więzieniach, łagrach lub na zesłaniu, link 

Baza zawiera dane jednej osoby urodzonej w Karniszynie i 9 w Bieżuniu:

Na stronach Wojskowego Biura Historycznego znaleźć można wyszukiwarkę archiwalną żołnierzy. Link  

Z Bieżunia w bazie danych znajdują się 22 osoby a z Karniszyna 1. Link 1 Link 2.

Współcześni mieszkańcy

    Współczesnych Karniszynian możemy odnaleźć na listach absolwentów szkół bieżuńskich w nr 6 i 7 BZH, księgach adresowych i telefonicznych z lat z XX w. oraz w sieci.

Właściciele Karniszyna

    Właściciele Karniszyna (wsi, po 1864 r. folwarku) wg źródeł:
przed 1447 - po 1475 Sławek Gozdawa Osuchowski, Osuchowscy z Osuchowa i Karniszyna
k. XV w. - 1519 Walenty Osuchowski z żoną Heleną z Czernichowa
1519-ok. 1535 zakup Karniszyna przez Jana Wieczfińskiego (Karnińskiego)
ok. 1535-1539 opieka braci Jana Wieczfińskiego w imieniu jego nieletnich dzieci
1540 Krzysztof Wieczfiński otrzymuje dla siebie i nieletniego rodzeństwa - Jana, Małgorzaty, Zofii, Urszuli i Konstancji: Karniszyn, Sadłowo, Sośnicę, Sarnijno, Grotki, Kobylą Łąkę, Bożą Wolę i Szczapkowo w ziemi płockiej oraz Rakowiec i Powszynko w warszawskiej
1550 podział dóbr karniszyńskich między Krzysztofa i Jana Wieczfińskich
1609 Sylwester Działyński, s. Jana i Karnińskiej (prawdopodobnie)
XVII w. rodzina Działyńskich
po 1696 Karniszyn wchodzi w skład dóbr Bieżuńskich i staje się własnością Tomasza Działyńskiego
1714-1733 Michał Zamoyski
1733-1792 Andrzej Zamoyski syn Michała
1770-1776 oczynszowanie gruntów włościańskich
do 1797 Konstancja Zamoyska wdowa po Andrzeju
1797-1801 Stanisław Zamoyski
1801-1803 ks. Józef Poniatowski
1803-1812 Adam Fortunat Kandyd Zaleski
do 1826 Amalia Krępska i Florentyna Bromirska, córki Zaleskiego
1826-1830 Bank Berliński - wywłaszczenie za długi
1830-1837 Rząd Królestwa Polskiego
1837-1857 Adam Wołowski
1864 uwłaszczenie Karniszyna na części należącej do wsi, o pow. ok. 405-430 morgów
1857-1866 Bronisław Lasocki, zięć Wołowskiego (od 1864 r. tylko folwark)
1866-1867 Adolf i Józef Portugalscy
1867-1872 Aleksandra z Wieczfiskich Siecheniowa
1872-1875 Ignacy Oborski
1875-1876 Anna Flatau
1876-1878 August Senator
1878 Ludwik Flatau i Albert Weiz
1878-1880 Aleksander Zielke
1880-1907 Józef Około-Kułak
1908-1918 hr. Mikołaj Osten-Sacken
1918-1920 nacjonalizacja majoratu na folwarku karniszyńskim, skarb państwa
1920, 1929, 1938 podział folwarku między państwowe przedsiębiorstwa, które rozparcelowano na działki i sprzedano rolnikom kolejno w 1929 i 1938 r. (Karniszyn-Parcele)